احمد شاملو ــ نوشته محمدرضا شفیعی کدکنی

به‌مناسبت ۲ مرداد

 

نوشته: محمدرضا شفیعی کدکنی

از کتاب: با چراغ و آینه

 

یادداشت‌برداری: سعید عبداللهی

 

نازلی سخن نگفت

نازلی بنفشه بود

گل داد و

مژده داد: «زمستان شکست» و رفت... ــ احمد شاملو

 

ـ شاملو، هم به دلیل جایگاه بلندی که در شعر معاصر فارسی دارد و هم به‌دلیل شجاعتی که در شکستن عرف و عادت‌های کهنه از خود نشان داده است، بهترین کسی است که هنرش تأثیرپذیری از شعر فرنگی را روشن‌تر از دیگران آینگی می‌کند. ص ۵۱۰

ــ اگر شعر امروز فارسی می‌تواند در کنار شعرهای رایج در ادبیات معاصر جهان از حضور خود شرمگین نباشد، به برکت تأثیرپذیری‌های خلاق نسل شاملو و شخص شاملو از شعر فرنگی است. ص ۵۱۰

ــ شعر «حرف آخر» شاملو بیش از آن‌که تحت تأثیر مایاکوفسکی باشد تحت تأثیر لحن ویژه‌ی احسان طبری در ترجمه‌ی شعر مایاکوفسکی از زبان فرانسه است. بی‌گمان اگر همان شعر را دیگری و از زبان روسی ترجمه می‌کرد اسلوب شعر شاملو به‌کلی دگرگون می‌شد و فضایی دیگر به خود می‌گرفت. این سخن اونامونو را هرگز نباید از یاد برد که «هیچ فکری بدون تغییر از زبانی به زبانی دیگر انتقال‌پذیر نیست». ص ۵۱۲

ــ هر متن از منظر سبک‌شناسی می‌تواند تا کوچک‌ترین مولکول‌های معنی‌دار، و حتی بی‌معنیِ خود، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد: از واژه‌ها و ترکیب‌ها و اشارات اساطیری تا تصاویر و تم‌ها و موتیوها. ص ۵۱۳

ــ آن‌چه شاملو به شعر فارسی هدیه کرده، نه نیما بخشیده نه اخوان، نه فروغ، نه سپهری. شاملو توانسته است «رتوریک»(بلاغت) شعر فارسی را دگرگون کند. ص ۵۱۷

ــ به‌طور محسوسی فضای شعرهای شاملو از فضای آن دیگران متفاوت است. این امر کاملاً محسوس است: معماری دیگری است در زبان، در تمام اجزای ساختارها. آن چیزی را که صورت‌گرایان روسی آشنایی‌زدایی می‌گویند، در تمام اجزا می‌توان دید: از شروع شعر تا ختم شعر، از حذف‌ها و التفات‌ها و خطاب‌ها و...همه و همه با شعر آن گروه دیگر شاعران تفاوت دارد. این فضا و این معماری و این مجموعه‌ی آشنایی‌زدایی‌ها حاصل توجه مستمر شاملو به شعر فرنگی است و برداشت خلاقی است که او از شعرهای فرنگی داشته است. ص ۵۱۸