۱۶ آذر؛ روز دانشجو، روز اعتراض، روز امید و روز دگرخواهی را گرامی می‌داریم.
نسل‌به‌نسل دانشجویان ایران در دوره‌های به‌هم پیوسته‌ی جنبش دانشجویی، نخست ضرورت «نه به آن‌چه که هست»، چشم‌انداز روشن گذار از دیکتاتوری به آزادی و بالندگیِ دگرگونه‌خواهی را تجربه می‌کنند.
تکامل تعریف یک عبارت و یک روز
به جنبش دانشجویی ایران دیگر نباید صرفاً از منظر تاریخچه‌ی آن نگریست؛ تاریخچه‌ی آن با ویژگی روشنگری، آزادی‌خواهی و نفی هرگونه دیکتاتوری تثبیت شده و جایگاه پشتوانه‌ی تاریخی، سیاسی و فرهنگی یافته است.
«۱۶ آذر» اصطلاحی صنفی، سیاسی و تاریخی‌ست که در گذر زمان صیقل خورده و اکنون اصطلاح، عبارت و مناسبتی تکامل یافته است.
«۱۶آذر» «شاخه‌ای از جنگل خلق»(۱) است که ۷۱ سال به سوی نور جهش نموده است. در این جهش، همواره روشنگر مصاف خود با تمامیت‌خواهی سیاسی و ایدئولوژیک و گستردن شاخ و برگ دیگرگونه‌خواهی خویش است.
«۱۶ آذر» فراتر از یک یادواره و گرامی‌داشت، هماره طلیعه‌ی حسابرسی از حاکمیت‌های سیاسی است.
«۱۶ آذر» نشانی‌دهنده است، راهنمای نوترین نگرش به موقعیت میان حاکمیت و جامعه است. در قیام ۱۴۰۱ رأس نظام را نشانه گرفت و سد اصلی و نقدترین مانع آزادی، دموکراسی و برابری را نشان داد.
یک ذخیره‌ی ملی، تاریخی و فرهنگی
به ۱۶ آذر و به جنبش دانشجویی ایران باید با عبور از قیام ۱۴۰۱ نگریست؛ یعنی به فعال‌ترین کشاکش میان جنبش دانشجویی ایران و حاکمیت سیاسی. به‌همین دلیل گرامی‌داشت روز ۱۶ آذر ۱۴۰۳، دغدغه‌ی هراس‌آور و مداوم حاکمیت ملایان شده است. چرا که این روز به یک ذخیره‌ی ملی، تاریخی، سیاسی و فرهنگیِ غنی‌شده برای ایران‌زمین تکامل یافته است.
مشاهده می‌شود که ۱۶ آذر یا روز دانشجو، بسا فراتر از تاریخ یک رویداد در تقویم زمان است. این روز، از قاب یادواره بر دیوار زمان بیرون جهیده و نمادی از دغدغه و مبارزه‌ی مداوم دانشجویان ایران برای تحقق آزادی، عدالت و دموکراسی است. با آن‌که بیش از هفت دهه، بارها شاهد قیام دانشجویان علیه استبداد شاهی و شیخی بوده‌ایم، اما قیام ۱۴۰۱ ابعاد آینده‌ساز به جنبش دانشجویی بخشید و آن را به یکی از فعال‌ترین و گسترده‌ترین جنبش‌های اجتماعی در ایران تبدیل کرد.
تحول جنبش دانشجویی
قیام ۱۴۰۱، نقطه عطفی در تاریخ قیام‌های سه دهه‌ی اخیر ایران شد. این قیام باعث شد تا جنبش دانشجویی از حالت سنتی خود خارج شده و به یک جنبش سازمان‌یافته تبدیل شود. تمام هراس حاکمیت از پدیده‌ی جدید دانشجویی، همین ضرورت سازماندهی در مبارزات دانشجویی و بقیه‌ی اقشار اجتماعی است.
دانشجویان در آن قیام، نقش محوری ایفا کردند. شجاعت، فداکاری، همیاری و همبستگی، چهار مشخصه‌ی حضور دانشجویان در کنار سایر اقشار به‌پاخاسته علیه حاکمیت ملایان بود. شاهد بودیم که پویاییِ جنبش دانشجویی، با سایر جنبش‌های اجتماعی مانند جنبش کارگری، جنبش پیشتاز زنان و اقلیت‌ها ارتباط تنگاتنگ برقرار نمود؛ جنبش‌هایی که هم‌اکنون در کف خیابان‌های ایران با مطالبه‌ی بازگشت‌ناپذیر عدالت، آزادی و برابری جریان دارند. جنبش‌هایی که تجربه نموده و درمی‌یابند که با همیاری و همبستگی، می‌توانند بر اشغال‌گران ولایی ــ آخوندی پیروز شوند.
چالش‌ها و فرصت‌ها
حاکمیت ملایان با سرکوب، زندانی کردن، محرومیت از تحصیل و فشارهای روانی در جریان «خالص‌سازی» گسترده‌ی دانشگاه‌ها ، تلاش دارد جنبش دانشجویی ایران را با چالش روبه‌رو کند. اما با وجود این‌همه مانع، قشر بالنده‌ی دانشجو با پشتوانه‌ی تاریخی ــ که در بالا برشمردیم ــ و عبور از قیام ۱۴۰۱، تبدیل به اراده و پایداریِ شکست‌ناپذیر در مطالبه‌ی سرنگونی حاکمیت آخوندی شده است. از قضا کابوس و هول حاکمیت از دانشگاه و دانشجو در همین امر تثبیت شده‌ی لاتغیر است.؛ امری که فرصت را نصیب جنبش دانشجویی نموده و برای حاکمیت سوزانده است.
نگرانی فزاینده‌ی حاکمیت
حاکمیت ملایان هم‌اینک، جنبش دانشجویی را بسا بیش از گذشته به‌عنوان یک تهدید جدی تلقی می‌کند؛ زیرا دانشجویان، در صف نخست حسابرسی از حکومت و مطالبه‌گر آزادی و برابری، استوار مانده‌اند. همین ویژگیِ خاص و برجسته، افکار عمومی را به سمت تغییر و تحول سوق داده است و اکنون بیشتر فراخوان می‌دهد. با چنین ریشه‌داری و پشتوانه‌ای، این جنبش نقشی مهم در شکل‌گیری هویت ملی و دموکراتیک ایران دارد.
جبهه‌ی آینده‌ساز
ویژگیِ برجسته‌ی جامعه‌ی ایران در ۱۴۰۳ و پس از آن، کش‌وواکش مداوم اقشار و حاکمیت است. زد و خوردی که با چهار فصل سال آمیخته و تا تعیین تکلیف نهایی، سیر رشدیابنده خواهد داشت. در این کشاکش، همان‌طور که اشاره شد، جنبش دانشجویی به مرحله‌ای نه‌تنها سازش‌ناپذیر، بلکه جبهه‌ای برای نفی کلیت حاکمیت اعم از این جناح و آن باند شده است.
این کشاکش به یک قانون‌مندی تبدیل و بالغ گشته است: رژیم توان هیچ اصلاح و تغییر نخواهد داشت، اقشار و خاصه دانشجویان، به جانب رادیکال شدن و اثربخشی بر همدیگر پیش خواهند رفت. آینده‌ی جنبش دانشجویی با خصلت پیشتازانه و تاریخیِ اثربخشی بر تحولات سیاسی و اجتماعیِ ایران، در راستای عبور کامل از اشغال‌گر موسوم به «جمهوری اسلامی» رقم خواهد خورد.
۱۳ آذر ۱۴۰۳
پی‌نوشت ــــــــــــــــــــــــــ
۱ـ احمد شاملو در کتاب «هوای تازه»
